แม่น้ำ Vistula (วิสตูลา) หรือที่คนโปแลนด์เรียกในภาษาท้องถิ่น ว่าแม่น้ำวิสวา (Wisła) เป็นแม่น้ำที่ยาวที่สุด ของโปแลนด์ และยาวเป็นอันดับ 9 ของยุโรป
มีความยาวกว่า 1,047 กม. รากศัพท์ของชื่อแม่น้ำนี้แปลว่า “ไหลไป” เป็นแม่น้ำแห่งชีวิต และแหล่งหล่อหลอม อัตลักษณ์ ของชาวโปแลนด์ เฉกเช่นเดียวกับ แม่น้ำเจ้าพระยาของเรา ซึ่งแม้จะมีความยาว 372 กม. และไม่ใช่แม่น้ำสายที่ยาวที่สุด (แม่น้ำชีเป็นแม่น้ำที่ยาวที่สุด ของไทย ยาวกว่า 765 กม.) แต่หากพูดถึงประเทศไทย แม่น้ำเจ้าพระยา จะถูกนึกถึงก่อน เป็นชีวิต และแหล่งหล่อหลอมอัตลักษณ์ของคนไทย
แม่น้ำวิสตูลา เริ่มต้นจากเทือกเขา Barania Gòra (บาราเนีย กูรา) ซึ่งอยู่ใกล้ชายแดนเช็ก ทางตอนใต้ของโปแลนด์ เทือกเขานี้ สูงกว่าระดับน้ำทะเลประมาณ 4 พันฟุต ก่อให้เกิดต้นน้ำสองสาย และต้นน้ำสองสายนี้ ไหลมารวมกันเป็นต้นสายแห่งแม่น้ำวิสตูลาขึ้นมา คล้ายกับแม่น้ำไนล์ ที่ไหลจากทิศใต้ เริ่มจากทวีปแอฟริกาตอนกลาง ขึ้นเหนือไปออกทะเลเมดิเตอร์ เรเนียนที่อียิปต์ แม่น้ำวิสตูลาก็ไหลจากใต้ขึ้นเหนือ ไปออกทะเลบอลติก ทางตอนบนของประเทศ
เมื่อประมาณกลางศตวรรษที่ 7 ดินแดนแถบนี้มีไม่มีชุมชนจับจอง จนกระทั่งมีชาวสลาฟกลุ่มใหญ่ มาลงหลักปักฐาน ด้วยความที่มาอยู่กันในพื้นที่ เป็นที่ทุ่งกว้าง คนกลุ่มนี้จึงถูกขนานนามว่า ชาวโปล์ (Pole) ซึ่งภาษาสลาวิกแปลว่า “ทุ่งกว้าง” และก่อกำเนิดชุมชนตั้งต้น ของโปแลนด์ขึ้นมา.. และเหตุสำคัญที่ชาวโปล์ ยุคบุกเบิกมาสร้างบ้านแปงเมืองที่นี่ ก็เพราะความอุดมสมบูรณ์ของ ที่ราบลุ่มแม่น้ำวิสตูลานั่นเอง
แม้จะยาวกว่า พันกิโลเมตร แต่แม่น้ำวิสตูลา ก็เริ่มต้นในโปแลนด์ และจบลงที่โปแลนด์ ไม่ได้ไหลผ่านประเทศอื่น โดยลำน้ำนี้ไหลผ่านเมืองใหญ่ต่าง ๆ เช่น เมืองคราคูฟ เมืองหลวงเก่า ของโปแลนด์เกือบ 600 ปี กรุงวอร์ซอ ซึ่งเป็นเมืองหลวงปัจจุบันและศูนย์กลางทางเศรษฐกิจ เมืองโตรุนอันเก่าแก่ ที่เป็นบ้านเกิดของนิโคลัส โคเปอร์นิคัส นักดาราศาสตร์นามกระเดื่อง ของโลก เมืองกดังสก์ ซึ่งเมืองท่องเที่ยวสำคัญ ของโปแลนด์ รวมถึงเมืองขนาดกลาง เมืองเล็กเมืองน้อย และชุมชนอีกนับไม่ถ้วน…ทำให้แม่น้ำสายนี้ เป็นเหมือนสายเลือดหลัก ทางประวัติศาสตร์ และวัฒนธรรมของโปแลนด์ มีนิทานพื้นบ้าน ตำนาน เรื่องเล่า และเรื่องราวมากมายตั้งแต่อดีต จนถึงปัจจุบัน ที่เชื่อมโยงเข้ากับ แม่น้ำ Vistula
ในขณะที่หากหยาดน้ำพูดว่า ฉันควรมีอิสระ มีเส้นทางไหลของตนเอง ไม่ควรจะอยู่ในกรอบของขอบฝั่งแม่น้ำ ที่เรียกว่าวิสตูลา แม่น้ำก็อาจจะตอบว่า หากไม่ได้อยู่กับฉัน เธอก็อาจเป็นพียงหยาดน้ำ ที่หยดบนฝุ่นดินแล้วหลอมรวมกันเป็นโคลนตมสกปรก หรือหยดอยู่บนก้อนหินเพื่อรอวันระเหย โดยไม่ได้ก่อให้เกิดคุณค่าแก่ใครแม้แก่ตัวเธอเอง เธอจะไม่ใช่ส่วนหนึ่งของความงดงาม แห่งแม่น้ำที่คนโปแลนด์ต่างภาคภูมิ.
ในช่วงเฟื่องฟูของโปแลนด์ แม่น้ำสายนี้ ยังเป็นเส้นทางเศรษฐกิจสำคัญ ตั้งแต่อดีตที่คนโปแลนด์ใช้คนส่งสินค้า และทรัพยากรท้องถิ่นไปสู่ตลาดโลก ไม่ว่าจะเป็นเกลือ ไม้ซุง และธัญพืช ..ในขณะที่ในช่วงที่ตกต่ำและโปแลนด์ถูกรุกรานโดยมหาอำนาจ ที่เข้ามาหักหาญแบ่งแยกประเทศ ออกเป็นส่วนต่างๆ แม่น้ำสายนี้ก็เป็นจุดแบ่งแยกดินแดน ที่ผู้รุกรานใช้เป็นเขตแดนระหว่างกัน เพื่อแบ่งกันปกครอง
ด้วยความที่ประวัติศาสตร์ ของโปแลนด์ ผ่านทั้งความรุ่งเรือง และความชอกช้ำมาหลายครั้ง แม่น้ำวิสตูลาจึงได้ทำหน้าที่ชำระเลือด ล้างคราบน้ำตา ทำนุบำรุงชีวิต สร้างความอุดมให้แก่เรือกสวนไร่นา และเฝ้าดูโปแลนด์เติบโต ผ่านกาลเวลาเรื่อยมานับพันปี สำหรับคนโปแลนด์ แม่น้ำสายนี้คือชีวิต คือวัฒนธรรม คือสัญลักษณ์ของประเทศ…เช่นเดียวกันที่แม่น้ำเจ้าพระยาทำหน้าที่ดังกล่าวให้แก่คนไทย ตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานีจวบจนปัจจุบัน
แต่หากจะตั้งคำถามเชิงปรัชญา และสังคมวิทยา…แม่น้ำวิสตูลากับหยาดน้ำ แต่ละหยาดในแม่น้ำสายนี้ เป็นสิ่งเดียวกัน หรือไม่?? แม่น้ำวิสตูลาอาจจะบอกหยาดน้ำว่า เธอเป็นส่วนหนึ่งของแม่น้ำอันยิ่งใหญ่นี้ เป็นผู้สร้างโปแลนด์มาด้วยกัน ตั้งแต่เริ่มต้นก่อร่างสร้างประเทศ และไหลรวมกันเป็นพลังอันมหาศาล ที่หล่อเลี้ยงชีวิตมานับไม่ถ้วน..หยาดน้ำก็อาจจะตอบว่า ไม่ใช่ ฉันเป็นเพียงหยาดน้ำ ที่เพิ่งผ่านกลั่นตัวมาไม่นาน และเผอิญหยดลงมาอยู่ในแม่น้ำสายนี้ ไม่ได้เกี่ยวข้องอะไรกับประวัติศาสตร์ อันยาวไกลของเธอ
ในขณะที่หากหยาดน้ำพูดว่า ฉันควรมีอิสระ มีเส้นทางไหลของตนเอง ไม่ควรจะอยู่ในกรอบ ของขอบฝั่งแม่น้ำที่เรียกว่าวิสตูลา.. แม่น้ำก็อาจจะตอบว่า หากไม่ได้อยู่กับฉัน เธอก็อาจเป็นพียงหยาดน้ำ ที่หยดบนฝุ่นดิน แล้วหลอมรวมกันเป็นโคลนตมสกปรก หรือหยดอยู่บนก้อนหิน เพื่อรอวันระเหย โดยไม่ได้ก่อให้เกิดคุณค่าแก่ใคร แม้แก่ตัวเธอเอง เธอจะไม่ใช่ส่วนหนึ่งของความงดงามแห่งแม่น้ำ ที่คนโปแลนด์ต่างภาคภูมิ
ความสัมพันธ์ และความเข้าใจ อันสมดุลระหว่างแม่น้ำและหยาดน้ำ จึงเป็นเรื่องสำคัญ เพื่อให้แม่น้ำ และหยาดน้ำสามารถอยู่ร่วมกันอย่างกลมเกลียว และตระหนักถึงบริบท แห่งการดำรงอยู่และการพึ่งพากัน และกันในอนาคต
ความสมดุลแห่งความเข้าใจ ในความสัมพันธ์นี้ควรเกิด ขึ้นในลุ่มน้ำวิสตูลาฉันใด ความสมดุลแห่งความเข้าใจดังกล่าว ก็ควรเกิดขึ้นในลุ่มน้ำเจ้าพระยาฉันนั้น…
บทความของ (ท่องโลกไปกับ..หนึ่ง-นักการทูต)